Woda jest niezbędnym składnikiem pokarmowym. Jej ilość w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego ulega gwałtownym zmianom, a wszystkie istotne procesy trawienia oraz wchłaniania są związane z dużym rozwodnieniem pokarmu. Jest niezbędna także do usuwania produktów przemiany materii nagromadzonych w tkankach oraz do ich wydalania na zewnątrz organizmu. Wszystkie reakcje chemiczne, jakie zachodzą w organizmie żywym, zachodzą w środowisku wodnym. Odgrywa jeszcze wiele istotnych ról w organizmie żywym, m.in. : ? regulacja temperatury ciała ? ułatwia trawienie (bierze udział w wydzielaniu śliny i soków trawiennych) ? ułatwia transport i absorpcję składników pokarmowych w jelicie ? jest amortyzatorem dla mózgu ? odpowiedzialna jest za prawidłowe funkcjonowanie zmysłów (gałka oczna nieustannie obmywana jest wydzieliną gruczołu łzowego) GOSPODARKA WODNA USTROJU Zawartość wody w ustroju uzależniona jest głównie od wieku zwierzęcia. Woda stanowi ok. 65% masy ciała konia. 2/3 wody znajduje się wewnątrz komórek organizmu. Woda wewnątrzkomórkowa nie jest równomiernie rozmieszczona we wszystkich tkankach. W kościach jest 31,8 % wody, w mięśniach 79,8%, w OUN 73,3%, w tkance tłuszczowej 50,1%, a w zębach tylko 5%. Reszta wody wypełnia mikroskopijne przestrzenie między komórkami, tworzy osocze krwi oraz znajduje się w sokach trawiennych. Przy prawidłowym żywieniu koń wypija ok. 30-40 litrów wody dziennie oraz wprowadza ją do ustroju wraz ze zjadanym pokarmem. Oprócz tego pewne ilości wody powstają w wyniku utleniania związków organicznych, np.: z 100g tłuszczu wytwarza się 107,1 g H2O z 100 g skrobi wytwarza się 55,5 g H2O z 100 g białka wytwarza się 41,3 g H2O Woda opuszcza ustrój głównie przez: ? nerki (w postaci moczu), ? przewód pokarmowy (z kałem), ? płuca (para wodna), ? skórę (pot) W warunkach fizjologicznych wydalanie wody jest mechanizmem elastycznym. Nadmiar wody szybko wydalany jest wraz z moczem, ale przy niedostatecznym zaopatrzeniu w nią organizmu proces ten zmniejsza się radykalnie. W przypadku nie podawania wody organizm w dalszym ciągu wydala małe jej ilości w postaci moczu, gdyż pełni ona rolę rozpuszczalnika odpadowych produktów przemiany materii. Może dojść wtedy do znacznego odwodnienia organizmu. Nawet niewielkie odwodnienie np. rzędu 3% masy ciała powoduje obniżenie wydolności aż o 20-30%, a gdy ustrój straci ok. 20% pierwotnej zawartości wody następuje śmierć. FIZJOLOGIA WCHŁANIANIE WODY W JELICIE CIENKIM Jelito grube i ślepe pełni funkcje swoistego zbiornika wody. Około połowa wody znajdującej się w jelicie ślepym wykorzystywana jest do uzupełniania jej ubytków. Procesy aktywnego i biernego transportu elektrolitów i wody poprzez śluzówkę jelita są w znacznym stopniu niezależny od regulacji nerwowej, gdyż ich motorem napędowym jest ruch Na+ . Wydzielanie i wchłanianie wody odbywa się za pośrednictwem tych samych enterocytów, a mechanizm związany jest z uruchamianiem głównych systemów kontrolnych w komórce. Woda należy do substancji łatwo wymienianych między światłem jelita a płynami śródtkankowymi jego ściany. W jelitach, poza wodą pobraną przez jamę gębową, występuje woda pochodzenia endogennego (soki trawienne, przesącz krwi). Ciągłe wchłanianie i wydzielanie wody do treści jelita z jego ściany odbywa się przy udziale płynu pozakomórkowego. Jego ubytek jest rekompensowany wtórnym wchłanianiem wody. Skład pokarmu, zwłaszcza duża zawartość w nim włókna znacznie zwiększa tę cyrkulacje. Taki system cyrkulacji płynów jest dobrze rozwinięty w jelicie cienkim i grubym, a prawidłowy przebieg tego procesu zapobiega biegunkom. Woda i elektrolity przechodzą przez ścianę jelita drogą przezkomórkową (transcelularną) oraz pozakomórkową (ekstracelularną). Wraz z wodą drogą pozakomórkową wchłaniane są liczne produkty o małej cząsteczce i niezdysocjowane- jest to wchłanianie bierne. Transport drogą przezkomórkową odbywa się przez pory błony komórkowej i jest transportem aktywnym, a wiec przy udziale tzw. pompy jonowej. Transport ten rozpoczyna się wchłanianiem Na+ ze światła jelita przez błonę komórki przy udziale nośnika, ale bez udziału energii. Jon Na+ jest natychmiast usuwany czynnie z komórki przy udziale pompy jonowej do płynu śródtkankowego (w blaszce właściwej śluzówki, która jest bogato unaczyniona). Wzrasta tam wtedy ciśnienie osmotyczne, co wywołuje wchłanianie wody ze światła jelita i wzrost ciśnienia hydrostatycznego płynów śródtkankowych. Mogą teraz przechodzić do naczyń krwionośnych włosowatych. Ruch wody z jelita jest więc efektem wchłaniania Na+ i odbywa się głównie droga pozakomórkową. Zjawisko to nazywa się przepuszczalnością ściany jelita. Najbardziej przepuszczalna jest śluzówka dwunastnicy i jelita cienkiego. Znacznie mniej śluzówka jelita grubego. Wchłanianie wody w jelicie grubym może odbywać się wtedy, kiedy różnica ciśnień osmotycznych po obu stronach śluzówki jest wyższa niż w jelicie cienkim. Stężenie sodu w enterocytach jest bardzo niskie, z powodu dobrze rozwiniętej pompy sodowej, wypompowującej sód do płynu śródkomórkowego. Jest to proces wysoce energochłonny (ATP). Jednak Na wpływa do enterocytu na zasadzie różnicy stężeń przy udziale nośników bez kosztów energetycznych. CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA POBRANIE WODY Ilość pobranej wody zależy od rodzaju skarmianych pasz, temperatury otoczenia, wysiłku fizycznego. Minimalne dobowe zapotrzebowanie konia na wodę wynosi ok. 35 ml na 1 kg masy ciała. Czynnikami zwiększającymi zapotrzebowanie organizmu na wodę jest: ? dawka pokarmowa oparta głównie na paszach suchych: koń pobiera średnio na 1 kg suchej masy paszy 3-3,5 l wody. Konie, które pobierają świeże trawy (zawierające 50-90% wody) wypijają mniej wody niż konie otrzymujące tylko siano i owies o zawartości 5-8% wody. ? wiek: źrebięta potrzebują więcej wody (nawet 2-4 razy) na jednostkę masy ciała niż konie dorosłe. Odsadki potrzebują 4,5-8 l wody na dobę, roczniaki 12-30l, dwulatki 16-35l, trzylatki 30-40l. ? laktacja: drastycznie zwiększa zapotrzebowanie na wodę. Karmiące klacze potrzebują ok. 10l na 100 kg masy ciała ? praca dziennie spożycie wody na 100 kg masy ciała Konie nie pracujące 3-5 l konie lekko pracujące 7 l konie ciężko pracujące 10-15 ? wysoka temperatura otoczenia: w ciepłych porach roku zapotrzebowanie konia na wodę zwiększa się, co jest związane z poceniem i parowaniem Optymalna temperatura wody powinna wynosić 10-12?C. Pojenie wody w trakcie i po jedzeniu powoduje częściowe zatrzymanie wody w żołądku i blokowanie jego pojemności. Wywołuje to uczucie sytości i zmniejsza pobranie paszy. Konie należy poić przed karmieniem, wtedy woda szybko przechodzi przez żołądek do jelit, gdzie jest wchłaniania. Teoretycznie najlepszą wodą dla konia jest woda rzeczna, pod warunkiem, że nie jest zanieczyszczona. Woda ze studni jest twarda, zawiera sole wapnia, które w jelicie konia stwarzają ryzyko powstania złogów. Woda wodociągowa jest często zbyt zimna i przed podaniem powinna zostać ogrzana. Woda deszczowa nie jest odpowiednia z uwagi na brak substancji mineralnych. Woda ze stawów i sadzawek może powodować podrażnienia i zatrucia. TERMOREGULACJA Regulacja ciepłoty ciała wiąże się z utratą wody i elektrolitów z organizmu. Im wyższa jest temperatura otoczenia, tym większy ubytek wody z organizmu. Ubytek ten musi być bezwzględnie uzupełniony. W trakcie wysiłku fizycznego wytwarza się ciepło. Jest to związane z metabolizmem komórek mięśniowych, w których 20-25% energii zamieniane jest na pracę, a reszta na ciepło. Nadmiar ciepła musi być usunięty z organizmu, by zapewnić stałą temperaturę, w której organizm może funkcjonować na optymalnym poziomie. Do sposobów wymiany ciepła z otoczeniem należą: • konwekcja- proces przenoszenia ciepła wynikający z makroskopowego ruchu materii w gazie bądź cieczy • promieniowanie- emituje ciało mające temperaturę większą od zera bezwzględnego. Promieniowanie to jest falą elektromagnetyczną • przewodzenie- proces wymiany ciepła między ciałami o różnej temperaturze pozostającymi ze sobą w bezpośrednim kontakcie • parowanie- poprzez parowanie organizm traci wodę z organizmu; pozwala na usunięcie ok. 70% nadmiaru energii cieplnej. W wysokiej temperaturze parowanie potu jest najefektywniejszym sposobem termoregulacji. Ilość traconej przez konia wody zależy od czasu i intensywności treningu oraz od warunków otoczenia. W czasie godzinnej intensywnej pracy w temperaturze 15-20?C koń wydala wodę w ilości ok. 1,2% masy ciała. Jeśli temperatura otoczenia jest wysoka ilość wydalanej wody może sięgać do 3% masy ciała. W czasie rajdów długodystansowych rozgrywanych w lecie koń może tracić nawet 10 l wody na godzinę i mimo pojenia mogą stracić nawet 40 kg swej masy. SKUTKI ODWODNIENIA: -Przy ubytku wody ok. 5% masy ciała spada wydajność termoregulacji w czasie pracy i szybko wzrasta temperatura ciała, co stwarza niebezpieczeństwo przegrzania organizmu i powstania udaru cieplnego. - Bezpośrednim skutkiem ograniczenia dawki wody jest zmniejszenia spożycia i wykorzystania pasz, a przez to zahamowanie wzrostu, a u koni dorosłych obniżenie wydajności pracy. - zmniejszenie wydolności fizycznej konia -zmniejszenie częstotliwości oddawania moczu i zagęszczenie go może prowadzić do wzrostu mocznika we krwi OBJAWY ODWODNIENIA ORGANIZMU KONIA: Oznakami odwodnienia są suche błony śluzowe, zapadnięte oczy, znużenie, przyśpieszone tętno i oddechy, kolki, plamy gęstego potu, zmiana zabarwienia spojówek i dziąseł. Odwodnienie konia można bardzo łatwo zdiagnozować dwoma sposobami. Jednym z nich jest naciśnięcie na dziąsło palcem. Jeżeli powstała biała plama zabarwiać będzie się powoli oznacza to że krew jest za gęsta, żeby szybko przepłynąć przez małe naczynka krwionośne. Drugim sposobem jest test fałdu skóry na szyi. Jeżeli fałd skóry uniesiemy palcem wskazującym i kciukiem powinien on szybko wrócić do pierwotnego położenia. Jeżeli będzie to trwało dłużej niż 5 sekund oznacza, że koń jest odwodniony w stopniu od średniego do silnego. WPŁYW POJENIEA KONIA NA TRAWIENIE: 1. ilość pobranej wody zależy m.in. od rodzaju skarmianych pasz 2. w procesie trawienia na każde 0,5kg pobranej paszy koń potrzebuje ok. 1,5 l wody 3. wypicie przez konia każdej ilości wody nie wywiera szkodliwego wpływu na trawienie 4. wzrost zawartości wody w treści nie bywa większy niż o 10% w stosunku do normalnej jej zawartości 5. większość wypijanej wody szybko opuszcza żołądek nie rozcieńczając treści 6. gdy żołądek jest dobrze wypełniony treścią woda wnika w nią tylko powierzchownie i wzdłuż krzywizny dużej przedostaje się do odźwiernika 7. tylko gdy żołądek zawiera mało treści jest ona penetrowana przez wodę 8. nie ma miejsca wymywanie treści żołądka do dwunastnicy po napojeniu nakarmionego konia 9. konie należy poić przed karmieniem, wtedy woda szybko przepływa przez żołądek do jelit, gdzie jest wchłaniana ZASADY POJENIA KONI Zasady pojenia koni powinny być stosowane w przypadku, gdy koń nie ma swobodnego dostępu do wody. 1. Konie powinny być pojone rano, w południe i wieczorem przed karmieniem (0,5 godz. przed podaniem paszy treściwej) 2. Po karmieniu ziarnem nie należy poić wcześniej niż po upływie dwóch godzin (zapobiega pęcznieniu ziarna w żołądku) 3. Latem konie powinny być pojone 4-5 razy dziennie 4. Ciężko pracujące konie powinny być pojone także nocą 5. Zgrzanego konia należy poić małymi porcjami najwcześniej po upływie 45 min od wysiłku 6. Konie sportowe i wyścigowe należy poić do woli ale 2-3 godziny przed startem 7. Woda i poidła powinny być zawsze czyste CHOROBY WYWOŁANE ZANIECZYSZCZENIAMI WODY: 1. botulizm- spowodowany przez rozkład martwych gryzoni w źródle wody, powoduje paraliż mięśni przełyku, a w efekcie śmierć 2. wąglik- rozwija się przy kontakcie zarażonej padliny ze źródłem wody, powodując dotkliwą kolkę, gorączkę, opuchnięcie gardła i szyi 3. kwitnące wody mogą zawierać toksyczne dla konia glony, które prowadzą do opuchnięcia nóg i utraty apetytu PRZYCZYNA NIEPOBIERANIA WODY PRZEZ KONIA Organizm konia wysyła mu sygnały wzmagające pragnienie głównie w dwóch przypadkach: gdy objętość krwi spada lub gdy koncentracja sodu w płynie pozakomórkowym wzrasta. Konie otrzymują te sygnały wolniej niż ludzie. Dzieje się tak dlatego, że koncentracja sodu we krwi jest niska, a w pocie wysoka. W konsekwencji może się zdarzyć, że koń nie będzie chciał pić nawet przy wyraźnym odwodnieniu. W świetle tych informacji każdy hodowca i właściciel koni powinien zadbać o stały dostęp konia do czystej wody, a samo pojenie przeprowadzać zgodnie z zasadami wynikającymi z fizjologii organizmu konia. mgr inż. Urszula Waligóra